Các tác dụng phụ thường gặp của hóa trị

Hóa trị liệu đủ mạnh để tiêu diệt những tế bào ung thư phát triển nhanh, nhưng chúng cũng có thể gây hại cho những tế bào khỏe mạnh hoàn toàn và gây ra những tác dụng phụ toàn cơ thể

Những tác dụng phụ của hóa trị liệu đến cơ thể

Các tế bào ung thư phân chia nhanh hơn các tế bào khỏe mạnh và hóa trị nhắm đích đến những tế bào đó. Nhưng không may là những tế bào khỏe mạnh phát triển nhanh khác cũng có thể bị tổn thương. Có rất nhiều hóa chất khác nhau với nhiều nguy cơ tác dụng phụ khác nhau. Những tác dụng phụ này đa dạng giữa các bệnh nhân và các liệu trình điều trị.

Các yếu tố ảnh hưởng đến tác dụng phụ gồm: liệu trình điều trị đang dùng, các vấn đề sức khỏe trước đây, tuổi tác và lối sống. Một vài bệnh nhân hầu như không bị tác dụng phụ trong khi những người khác bị tác động khá nặng. Mặc dù phần lớn tác dụng phụ sẽ hết nhanh sau khi liệu trình điều trị kết thúc, một vài tác dụng khác sẽ kéo dài và một vài tác dụng phụ sẽ ảnh hưởng mãi mãi.

Các hóa chất ảnh hưởng nhiều nhất đến ống tiêu hóa, nang tóc, tủy xương, miệng và hệ thống sinh dục. Tuy nhiên các tế bào trong các cơ quan khác cũng có thể bị tổn thương.

 

---

Hệ thống tuần hoàn và miễn dịch

Theo dõi công thức máu hàng ngày là một phần cơ bản trong hóa trị. Bởi vì các loại hóa chất có thể gây hại cho các tế bào tủy xương, nơi sản sinh máu. Điều này có thể gây ra những vấn đề nghiêm trọng. Các tế bào hồng cầu vận chuyển oxy đến mô. Thiếu máu xảy ra khi cơ thể không đủ hồng cầu, khiến bạn cảm thấy rất mệt mỏi. Những triệu chứng khác của thiếu máu gồm:

• Váng đầu
• Da nhợt
• Khó tập trung suy nghĩ
• Cảm thấy lạnh
• Yếu

Hóa trị có thể làm giảm số lượng bạch cầu, gây giảm bạch cầu đa nhân trung tính. Các tế bào bạch cầu đóng vai trò quan trọng trong hệ thống miễn dịch: chiến đấu với tác nhân nhiễm khuẩn và tránh bị bệnh. Triệu chứng không phải luôn rõ ràng, tuy nhiên giảm số lượng bạch cầu làm tăng nguy cơ nhiễm khuẩn. Bệnh nhân có hệ miễn dịch yếu do hóa trị cần tránh tiếp xúc với virus và các lại vi khuẩn.

Các tế bào tiểu cầu giúp hình thành cục máu đông. Số lượng tiểu cầu thấp gọi là bệnh giảm tiểu cầu, nghĩa là bạn sẽ dễ bị bầm tím hay chảy máu. Những triệu chứng gồm: chảy máu cam, nôn hay đi ngoài ra máu, và ra máu kinh nhiều hơn bình thường.

Một vài hóa chất có thể làm yếu cơ tim, gây ra bệnh cơ tim. Hoặc làm ảnh hưởng đến nhịp tim, gây rối loạn nhịp. Điều này có thể ảnh hưởng đến khả năng bơm máu của tim. Một vài hóa chất có thể làm tăng nguy cơ đau tim. Những vấn đề này có thể ít xảy ra nếu bạn có một hệ tim mạch khỏe mạnh trước khi bắt đầu liệu trình điều trị.

Hệ thần kinh và cơ

Hệ thần kinh trung ương điều khiển mọi cảm xúc, suy nghĩ và sự phối hợp. Các hóa chất có thể gây ra những vần đề về trí nhớ, làm bạn khó tập trung hay suy nghĩ. Triệu chứng này thỉnh thoảng được gọi là “chemo fog” hay “chemo brain”. Những suy giảm nhận thức nhẹ này có thể biến mất sau điều trị hoặc kéo dài nhiều năm. Những trường hợp nặng có thể làm tăng thêm lo lắng hoặc stress.

Một vài hóa chất có thể gây đau, yếu, tê bì hay di cảm ở tay và chân (bệnh thần kinh ngoại vi). Cơ bắp có thể yếu, đau hoặc run. Phản xạ và những kĩ năng vận động tinh tế có thể giảm. Những vấn đề về thăng bằng hay phối hợp động tác cũng không hiếm gặp.

Hệ tiêu hóa

Một trong những tác dụng phụ phổ biến nhất của hóa trị là tại ống tiêu hóa. Đau và khô miệng có thể gây khó khăn cho việc nhai và nuốt. Đau cũng có thể ở lưỡi, môi, lợi hay trong họng. Đau miệng có thể khiến bạn dễ bị chảy máu hay nhiễm khuẩn. Nhiều bệnh nhân than phiền về vị như kim loại trong miệng, mảng vàng hay trắng phủ trên lưỡi. Mùi vị thức ăn cũng không như bình thường hoặc khó chịu.

Những hóa chất mạnh có thể gây tổn hại tế bào suốt ống tiêu hóa. Buồn nôn là một triệu chứng phổ biến, và có thể gây ra những cơn nôn. Tuy nhiên các thuốc chống nôn được kê cũng với hóa trị có thể giảm nhẹ triệu chứng này.

Những vần đề về tiêu hóa khác bao gồm đi ngoài phân lỏng hay tiêu chảy. Ở một vài bệnh nhân có thể thấy đi phân rắn hay táo bón. Kèm với nặng bụng, chướng hơi và trung tiện. Để tránh mất nước trong trường hợp này cần cho bệnh nhân uống nhiều nước trong ngày.

Các tác dụng phụ với hệ thông tiêu hóa có thể kèm theo mất cảm giác ngon miệng, đầy bụng mặc dù ăn không nhiều. Sụt cân và yếu mệt cũng thường gặp. Mặc dù vậy, vấn đề quan trọng là phải tiếp tục ăn những đồ ăn khỏe mạnh.

Da, tóc và móng

Nhiều loại hóa chất có thể ảnh hưởng đến những nang tóc và gây rụng tóc trong ít tuần sau đợt điều trị đầu tiên. Chúng cũng có thể gây rụng lông mày, lông mi và rụng lông trên cơ thể. Rụng tóc chỉ là nhất thời, tóc mới thường bắt đầu mọc lại vài tuần sau đợt điều trị đầu tiên.

Một vài bệnh nhân gặp phải những kích ứng nhẹ ở da như khô, ngứa và phát ban. Cũng có thể tăng nhạy cảm của da với ánh sáng mặt trời, làm da dễ bị cháy nắng. Các bác sĩ có thể chỉ định bôi thuốc mỡ để giảm kích ứng da.

Móng tay, móng chân có thể chuyển sang màu vàng hay nâu, và trở lên không đều, dễ gãy. Tốc độ phát triển của móng cũng chậm lại. Trong một vài trường hợp, móng có thể bị tách khỏi giường móng. Vì vậy chăm sóc tốt cho móng để phòng tránh nhiễm khuẩn là rất quan trong.

Hệ thống sinh dục và sinh sản

Hóa trị có thể ảnh hưởng đến các loại hormon. Ở phụ nữ, những thay đổi trong hormon có thể gây ra những cơn nóng bừng mặt, chu kỳ kinh nguyệt không đều hoặc đột ngột mãn kinh. Chũng cũng có thể gây vô sinh tạm thời hoặc vĩnh viễn. Những phụ nữ sau hóa trị liệu có thể gặp tình trạng khô âm đạo gây khó chịu hoặc đau khi quan hệ tình dục. Làm tăng nguy cơ nhiễm khuẩn âm đạo. Dùng hóa chất trong khi mang thai có thể gây dị tật sơ sinh. Ở nam giới, một vài loại hóa chất có thể gây hại cho tinh dịch hoặc giảm số lượng tinh trùng, và tình trạng vô sinh tạm thời hoặc vĩnh viễn là có thể gặp.

Những triệu chứng như mệt mỏi, lo âu, thay đổi bất thường của hormon có thể ảnh hưởng đến khả năng tình dục ở cả nam và nữ. VÌ vậy có thể lo lắng về vấn đề rụng tóc và những thay đổi khác về ngoại hình. Tuy nhiên, nhiều bệnh nhân vẫn có thể tiếp tục hưởng thụ đời sống tình cảm và tình dục.

Hệ tiết niệu

Thận hoạt động để bài tiết những hóa chất ra khỏi cơ thể. Trong quá trình này, các tế bào thận và bàng quang có thể bị kích thích hoặc tổn thương. Các triệu chứng của tổn thương thận bao gồm giảm số lượng nước tiểu, phù tay chân, và đau đầu. Các triệu chứng của kích thích bàng quang bao gồm đái buốt, đái dắt.

Bạn sẽ được khuyên uống nhiều nước để hòa tan hóa chất trong hệ thống bài tiết và duy trì chức năng bình thường. Chú ý: một vài loại hóa chất có thể làm nước tiểu chuyển thành màu đỏ hay vàng trong vài ngày và bạn không cần lo lắng vì điều này.

Hệ xương khớp

Phần lớn mọi người, đặc biệt là nữ giới, mất khối lượng xương theo tuổi. Một vài loại hóa chất có thể gây hạ calci và phối hợp với mất xương. Điều này có thể dẫn đến loãng xương liên quan ung thư, đặc biệt là ở phụ nữ sau mãn kinh và phụ nữ bị mất kinh do hóa trị.

Theo Viện sức khỏe quốc gia Mỹ, phụ nữ được điều trị ung thư vú tăng nguy cơ loãng xương và gãy xương. Tình trạng này do sự phối hợp của hóa chất và giảm nồng độ estrogen. Loãng xương tăng nguy cơ xẹp, gãy xương. Vị trí thường gặp nhất là xương cột sống, xương chậu, xương hông và xương cổ tay.

Tâm lý và cảm xúc

Sống chung với ung thư và chấp nhận hóa trị liệu là một sang chấn tâm lý. Bạn có thể cảm thấy sợ hãi, áp lực và lo lắng về ngoại hình cũng như sức khỏe. Một vài người có thể bị trầm cảm..

Nhiều liệu pháp điều trị bổ sung được tìm ra như mát-xa và ngồi thiền để giaỉ tỏa căng thẳng và giảm bớt lo lắng. Nếu bạn gặp vấn đề với việc đương đầu với bệnh tật, hãy nói với các bác sĩ. Họ có thể gợi ý cho bạn những nhóm sinh hoạt của các bệnh nhân ung thư, nơi bạn có thể nói chuyện chia sẻ với những bênh nhân ung thư khác cũng đang tiếp nhận điều trị.

 

Đọc thêm: Cơ chế kháng hóa trị trong ung thư vú.

 

Nguồn: Heathline.