UNG THƯ HỌC
Cần hiểu “Chất chỉ điểm u” là gì?
Các chỉ điểm khối u là những chất hoá học được sản xuất và giải phóng vào máu bởi các tế bào ung thư hoặc bởi chính các tế bào lành của cơ thể để phản ứng với sự hiện diện của các tế bào ung thư hoặc trong một số tình trạng bệnh lý lành tính khác (không phải ung thư).
Những chất này có thể được tìm thấy trong máu, nước tiểu, phân, tại chính khối u ung thư hoặc trong dịch màng phổi, dịch ổ bụng của một số bệnh nhân ung thư. Hầu hêt những chỉ điểm u có bản chất là phân tử protein. Tuy nhiên, xu hướng phát triển gần đây của chuyên ngành sinh học phân tử cho phép sử dụng ngay chính các đoạn gien hay thành phần phân tử ADN của tế bào ung thư với vai trò như một chỉ điểm khối u.
Phần lớn các chất chỉ điểm khối u có độ đặc hiệu không cao, mặc dù kết quả xét nghiệm các chất chỉ điểm khối u tăng trên giới hạn bình thường gặp nhiều hơn trong các bệnh ung thư nhưng cũng có thể gặp trong một số tình trạng bệnh lý lành tính khác và một loại chỉ điểm khối u có thể tăng trong nhiều bệnh lý ung thư khác nhau. Do đó, tăng nồng độ các chỉ điểm khối u không cho phép khẳng định chẩn đoán có hay không có mắc bệnh ung thư.
Mặc dù giá trị cụ thể của chất chỉ điểm u cũng không phản ánh một cách chính xác tình trạng giai đoạn bệnh ung thư (sớm hay muộn), tuy nhiên, ung thư ở giai đoạn sớm thường không làm tăng các chất chỉ điểm khối u trong máu. Do đó, với các bằng chứng khoa học hiện có, hầu hết các chất chỉ điểm khối u hiện tại không được sử dụng trên thực tế lâm sàng với mục đích chẩn đoán, phát hiện sớm bệnh ung thư.
Cho đến hiện tại, các chỉ điểm khối u được áp dụng trên thực tế như thế nào?
Các chất chỉ điểm khối u được sử dụng trong chẩn đoán bệnh ung thư với ý nghĩa giúp dự đoán mức độ tiến triển và lan rộng của tế bào ung thư (giai đoạn bệnh). Một bệnh nhân ung thư có chất chỉ điểm khối u tăng cao gợi ý cho bác sỹ điều trị khả năng bệnh ung thư ở giai đoạn tiến triển, xâm lấn rộng hay có di căn đến các cơ quan, bộ phận khác, từ đó có các chỉ định thăm dò, tiên lượng, kế hoạch điều trị phù hợp.
Chỉ điểm khối u được xét nghiệm định kỳ trong quá trình điều trị bệnh ung thư, một tiêu chí quan trọng giúp bác sỹ đánh giá đáp ứng của bệnh với điều trị. Xét nghiệm chỉ điểm khối u giảm hoặc quay về mức bình thường có thể phản ánh bệnh đang đáp ứng tốt với điều trị, trong khi đó các xét nghiệm này không thay đổi đáng kể hoặc tăng cao hơn cho thấy bệnh đáp ứng kém hoặc tiếp tục tiến triển xấu.
Sau khi kết thúc điều trị bệnh ung thư, bác sỹ có thể chỉ định xét nghiệm chỉ điểm khối u trong các lần tái khám theo dõi định kỳ sau điều trị nhằm mục đích phát hiện sớm tình trạng bệnh ung thư tái phát quay trở lại. Chất chỉ điểm u tăng cao dần qua các lần theo dõi là một dấu hiệu quan trọng cảnh báo bác sỹ điều trị nguy cơ các tế bào ung thư bắt đầu phát triển trở lại gây ra tái phát bệnh.
Một ví dụ minh hoạ để bạn có thể hiểu rõ hơn vai trò của chất chỉ điểm khối u trong chẩn đoán và điều trị bệnh ung thư:
Kháng nguyên đặc hiệu tuyến tiền liệt (PSA)
Xét nghiệm nồng độ PSA trong máu được sử dụng như một chỉ điểm khối u trong bệnh ung thư tuyến tiền liệt ở nam giới. Tuy nhiên, sự tăng PSA trong máu có thể gây ra bởi một số bệnh lý lành tính khác của tuyến tiền liệt như viêm tuyến tiền liệt hay tình trạng phì đại lành tính tuyến tiền liệt rất hay gặp ở nam giới từ độ tuổi trung niên.
Vai trò của PSA trong sàng lọc, phát hiện sớm ung thư tuyến tiền liệt vẫn chưa được các nhà khoa học xác nhận, PSA tăng không đồng nghĩa với việc có mắc ung thư tuyến tiền liệt. Có rất nhiều trường hợp người bệnh phải trải qua thủ thuật sinh thiết tuyến tiền liệt không cần thiết do xét nghiệm PSA tăng hơn so với giới hạn bình thường.
Tuy nhiên, PSA rất có giá trị trong tiên lượng nguy cơ tái phát, tiến triển của bệnh ở những bệnh nhân đã được xác định chẩn đoán ung thư tuyến tiền liệt. PSA còn là 1 tiêu chí quan trọng trong việc đánh giá đáp ứng của bệnh với điều trị, PSA giảm nhanh về giới hạn bình thường phản ánh mức độ đáp ứng tốt của bệnh, bên cạnh đó, PSA tăng cao trong quá trình điều trị hoặc trong quá trình theo dõi sau điều trị là một dấu hiệu báo động có ý nghĩa tình trạng bệnh tiến triển, không còn đáp ứng với điều trị hoặc bệnh tái phát quay trở lại.
Bạn cần ghi nhớ: Xét nghiệm máu các chất chỉ điểm khối u cho đến hiện tại KHÔNG được chỉ định với mục đích phát hiện sớm bệnh ung thư dựa trên các bằng chứng khoa học hiện tại. Nếu được bác sỹ chỉ định các xét nghiệm này, bạn hãy thảo luận cùng bác sỹ về ý nghĩa của kết quả xét nghiệm đó với bạn.
Theo: www.cancer.org
